उन्हाळी पिके आणि चुंखडी उखेल जमीन सुधारण्याच्या प्रभावी पद्धती

उन्हाळी पिके आणि चुंखडी उखेल जमीन सुधारण्याच्या प्रभावी पद्धती

उन्हाळी हंगामात योग्य पिके निवडणे आणि मृदाशास्त्रानुसार जमीन सुधारण्याच्या पद्धतींचा अवलंब केल्यास शेतकरी अधिक चांगले उत्पादन घेऊ शकतात. उन्हाळ्यात पाण्याची उपलब्धता कमी असल्यामुळे पीक निवड आणि जमिनीचे योग्य व्यवस्थापन महत्त्वाचे ठरते.

उन्हाळी हंगामासाठी उपयुक्त पिके

उन्हाळी हंगामात खालील पिके घेणे फायदेशीर ठरते:

1. मका (Maize) – कमी पाण्यावर तग धरते व चारा म्हणूनही उपयोगी.
2. मूग (Green Gram) – जमिनीत नायट्रोजन वाढवते आणि पिकांमध्ये पोषण भरते.
3. उडीद (Black Gram) – अल्पावधीत चांगले उत्पादन देणारे डाळीचे पीक.
4. भोपळा वर्गीय पिके (Pumpkin, Cucumber, Watermelon) – उन्हाळी फळभाज्यांसाठी उत्तम पर्याय.
5. गवार (Cluster Beans) – कोरडवाहू जमिनीसाठी योग्य व मृदासुधारक पीक.
6. तूर (Pigeon Pea) – खोल मुळे असलेले पीक, कमी पाण्यावरही चांगले उत्पादन देते.

चुंखडी उखेल जमीन सुधारण्याच्या प्रभावी पद्धती

चुंखडी उखेल (हार्ड पॅन) जमिनीत पाणी व हवा अडकल्याने पिकांच्या मुळांना अडथळा निर्माण होतो. त्यामुळे जमिनीची सुपीकता आणि पाण्याचा झिरपूड गुणधर्म सुधारण्यासाठी खालील उपाय उपयोगी ठरतात:

1. डीप प्लॉइंग (Deep Plowing) – ट्रॅक्टरच्या साहाय्याने जमिनीचा कठीण थर फोडल्यास मुळांना वाढण्यास व पाण्याचा निचरा होण्यास मदत होते.
2. सेंद्रिय पदार्थांचा वापर – शेणखत, कंपोस्ट आणि हिरवळीच्या खताने जमिनीचा पोत सुधारतो व चांगला आंबटपणा (pH) राखला जातो.
3. हिरवळीची खते (Green Manure) – सुडाण गवत, धैंचा यांसारखी खते मृदासुधारणेस मदत करतात.
4. पुनर्रचित पाणलोट व्यवस्थापन – योग्य नाले व निचरा यंत्रणा केल्यास पाणी साठवून जमिनीचा ओलावा टिकवता येतो.
5. मल्चिंग (Mulching) – कोरडवाहू भागात जमिनीच्या आर्द्रतेसाठी गवत, पालापाचोळा, प्लास्टिक मल्चिंग प्रभावी ठरते.
6. जैविक खतांचा वापर – गांडूळ खत, निंबोळी खत, ट्रायकोडर्मा यांचा उपयोग करून जमिनीत जैविक सक्रियता वाढवता येते.

उन्हाळ्यात योग्य पद्धतीने पीक निवड आणि चुंखडी उखेल जमीन सुधारण्याच्या उपायांचा अवलंब केल्यास उत्पादनात वाढ होते. डीप प्लॉइंग, हिरवळीची खते, जैविक खतांचा वापर, मल्चिंग आणि योग्य पाणलोट व्यवस्थापन या पद्धतींनी जमीन सुपीक आणि उत्पादनक्षम होते. यामुळे पाण्याचा योग्य वापर होत असून शेतकऱ्यांना जास्तीत जास्त फायदा मिळू शकतो.

हे पण वाचा : भाजीपाला पिकातील बगल फूट आणि तणावे कधी काढावेत? संपूर्ण माहिती!