sugarcane-mulch-tips: शेतात उसाचे पाचट लवकर कुजवण्यासाठी सोपे आणि प्रभावी उपाय!

 sugarcane-mulch-tips: शेतात उसाचे पाचट लवकर कुजवण्यासाठी सोपे आणि प्रभावी उपाय!

ऊस पाचटातील पोषक घटक जाळून नष्ट करण्याऐवजी त्याचे जमिनीवर आच्छादन केल्यास अधिक फायदा होतो. पाचटाचे योग्य प्रकारे व्यवस्थापन केल्यास जमिनीची सुपीकता वाढते आणि जैविक सजीवता टिकून राहते. परंतु, अनेक शेतकरी पाचट जाळण्याला प्राधान्य देतात कारण त्यांना ते अधिक सोयीचे वाटते. मात्र, संशोधनात असे आढळले आहे की पाचटाचे आच्छादन केल्याने मातीला अधिक फायदे मिळतात.

शेतातील पाचट लवकर कुजत का नाही?
ऊस पाचटामधील कर्ब:नत्र गुणोत्तर १२२:१ असते. यामध्ये कर्बाचे प्रमाण अधिक असून नत्राची उपलब्धता कमी असल्याने जिवाणूंना पाचट कुजवण्यासाठी जास्त वेळ लागतो. कर्बामुळे जिवाणूंना ऊर्जा मिळते, तर नत्रामुळे प्रथिने निर्माण होतात. जिवाणूंच्या चांगल्या वाढीसाठी पिकांच्या अवशेषांतील कर्ब:नत्र गुणोत्तर २४:१ असणे आवश्यक असते. हे गुणोत्तर शेणखत किंवा कंपोस्ट खतामध्ये असते, त्यामुळे त्यामध्ये जिवाणूंचे प्रमाण अधिक असते.

शेतातील पाचट लवकर कुजण्यासाठी उपाय

१. पाचटाची कुट्टी करणे
पाचटाचा जितका जास्त पृष्ठभाग जिवाणूंच्या संपर्कात येतो, तितका प्रक्रियेचा वेग वाढतो. त्यामुळे पाचटाची कुट्टी करून घेतल्यास ते लवकर कुजते. आज बाजारात ट्रॅक्टरचलित पाचट कुट्टी यंत्र उपलब्ध आहे. तसेच लखनौ येथील भारतीय ऊस संशोधन केंद्राने विकसित केलेले खोडवा व्यवस्थापन यंत्र प्रभावी आहे.

२. पाचटाला नियमित भिजवणे
पाचट अधूनमधून भिजवत राहणे आवश्यक आहे. यासाठी स्प्रिंकलर प्रणाली वापरल्यास पाचट भिजवणे सोपे होते. कोरडे पाचट असल्यास कुजवणाऱ्या जिवाणूंची क्रिया मंदावते, त्यामुळे प्रक्रिया अधिक वेळ घेते.

३. नत्राचे प्रमाण वाढवणे
पाचटाचे कर्ब:नत्र गुणोत्तर २४:१ च्या जवळ आणण्यासाठी उसाच्या पाचटातील नत्राचे प्रमाण वाढवले पाहिजे. यासाठी पाचटावर बाहेरून युरिया (नत्र) टाकावा. यामुळे जिवाणूंना नत्र सहज उपलब्ध होईल आणि कुजण्याचा वेग वाढेल.

४. जैविक खतांचा वापर
पाचट कुजवण्याचा वेग वाढवण्यासाठी शेणखत व जिवाणू कल्चर वापरणे फायदेशीर ठरते. हे घटक मातीतील सेंद्रिय पदार्थांचे विघटन वेगाने करण्यास मदत करतात.

५. पाचटाच्या ढिगाची निर्मिती करणे
शेतातील पाचटाचा ढीग करून कुजवल्यास त्याचे कंपोस्ट लवकर तयार होते. ढिगामध्ये तापमान वाढ होते, ज्यामुळे जैविक क्रिया वेगाने घडून येतात. जर शेतातच पाचट कुजवायचे असेल, तर त्यासाठी अधिक वेळ लागतो.

६. नियमित उलटापालट करणे
महिन्याआड पाचटाची उलटापालट करावी, जेणेकरून जिवाणूंना आवश्यक प्रमाणात ऑक्सिजन मिळेल. यामुळे कुजण्याची प्रक्रिया जलद होते आणि सेंद्रिय पदार्थांचे विघटन अधिक चांगल्या प्रकारे होते.

ऊस पाचट जाळण्याऐवजी त्याचे योग्य व्यवस्थापन केल्यास मातीची सुपीकता वाढते, जैविक सजीवतेस मदत होते आणि पर्यावरणाचे रक्षण होते. वरील उपायांचा अवलंब केल्यास पाचट जलद कुजते आणि नैसर्गिक खताच्या स्वरूपात मातीस उपयुक्त ठरते. त्यामुळे, शेतकऱ्यांनी पारंपरिक पद्धतीऐवजी शास्त्रशुद्ध पद्धतींचा अवलंब करावा.

हे पण वाचा : अवकाळी पावसापासून पिकांचे संरक्षण: शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाचा कृषी सल्ला